Têkoşîna Rizgarîya Netewî û Redkirina Dagirkeriyê

Analîzek li ser Stratejiyên Rizgariyê bi Perspektîfa Kurdî
 Dagirkarî, di dîroka mirovahiyê de, yek ji wan diyardeyên herî wêranker e ku miletên bindest bi sîstemên biyanî re rûbirû hiştiye.

Li ser axa dagirkirî, hebûna dagirkaran, çi bi hêzên leşkerî, çi bi saziyên perwerdeyî, olî, hiqûqî û parlementoyî, armanc dike ku xwediyên resen ên wê axê entegreyî dewleta xwe bike, asîmîle bike û dawî li nasnameya wan a netewî bîne.

Ezê di vê nivîsê de, bi taybetî li ser têkoşîna rizgariya netewî, redkirina hebûna dagirkaran û çarçoveya têkoşîna Kurd û Kurdistanê bisekinim.

Bi analîzkirina prensîbên têkoşîna netewî û niştimanî, bi mînakên dîrokî, ez ê lêkolînê dewlemend bikim; bê ka redkirina sîstema dagirkaran çawa dikare bibe bingeha serkeftina miletê Kurd û Kurdistanê!Redkirina Dagirkariyê:

Yekem Sereteya Rizgariya Netewî;
Li gorî prensîbên têkoşîna netewî, qebûlkirina hebûna dagirkaran li ser axa dagirkirî, her çiqas bi navê “guhertin û jiyana hevpar” be jî (wek ku niha Abdullah Ocalan/DEM Partî û PKK dimşîne), bi xwe pejirandina sîstemên asîmîlasyon û entegrasyonê ye.

Dagirkar, bi rêya artêş, polîs, hêzên paramîlîter, sîstema perwerdeyî, saziyên olî û hiqûqê, hewl didin ku miletê Kurd û Kurdistanê bindest, di nav sîstema xwe de bihelînin.

Ev yek rê li ber wendabûna çand, ziman û mafên netewî yên miletê Kurd û Kurdistanê vedike. Redkirina van saziyan, wekî yekem pêngava têkoşîna rizgariya netewî, ji bo parastina nasnameya miletî û avakirina jiyaneke serbixwe li ser xaka xwe pêwîst e.

Ev redkirin, ne tenê li dijî hêza leşkerî, lê li dijî hemû sîstemên dagirkar ên ku “nîrên koletîyê” li ser miletê Kurd û Kurdistanê ferz dikin, tê meşandin.
 Di çarçoveya têkoşîna rizgarîya Kurd û Kurdistanê de, ev prensîb bi taybetî girîng e. Kurd, li çar parçeyên Kurdistanê (Tirkiye, Îran, Iraq û Sûriye), bi sîstemên dagirkar ên ku ziman, çand û nasnameya wan tehdît dikin re rûbirû ne.

Mînak, li Tirkiyê, polîtîkayên asîmîlasyonê yên dewletê, wekî qedexekirina perwerdeya bi zimanê Kurdî, yek ji wan amûran e, ku hebûna dagirkaran meşrû dike û nasnameya Kurdî dixe bin metirsiyê.
Stratejiyên Têkoşînê:

Redkirin an Guhertin?

Di navbera du nêzîkatiyên sereke yên têkoşîna netewî de cudahiyek bingehîn heye:

“Guhertin û jiyana hevpar” bi dagirkaran re, ku bi gelemperî rê li ber qebûlkirina sîstema dagirkar vedike û “redkirina tam” a hebûna dagirkaran, ku armanc dike sîstema dagirkariyê ji kokê ve hilweşîne.

Ya yekem, bi pejirandina saziyên dagirkaran, miletê bindest dixe nav proseseke entegrasyonê, ku dawî li serhildanên netewî tîne.

Ya duyem, bi redkirina her cure hebûna dagirkaran, bingeha serwerîya netewî û jiyaneke serbixwe datîne.
Mînakek dîrokî ya vê yekê têkoşîna Viyetnamê li dijî dagirkariya Fransî û paşê Amerîkî ye. Viyetnamîyan, bi redkirina sîstema kolonyal û bi yekîtîya netewî, karîbûn dagirkaran têk bibin. Stratejiya wan, ku têkoşîna çekdarî, berxwedana sîvîl û dîplomasiya navnetewî lê dihewand, nîşan dide ku redkirina tam a dagirkaran dikare serketî be.

Ji bo têkoşîna rizgarîya Kurd û Kurdistanê, ev mînak dersên girîng dide:

Yekîtîya netewî, berxwedana li dijî sîstemên asîmîlasyonê û avakirina alternatîfên serbixwe (mînak, sîstemên perwerdeyî yên Kurdî) dikarin bingeha têkoşîneke serketî bin.
Lê belê, redkirina dagirkaran, her gav nayê wateya têkoşîna çekdarî. Mînak, têkoşîna Afrîkaya Başûr li dijî Apartheidê nîşan dide ku berxwedana sîvîl, boykotên aborî û piştgiriya navnetewî jî dikarin bibin rêyên bi bandor ji bo redkirina sîstema dagirkar.

Di vê têkoşînê de, yekîtîya netewî û stratejiyên cihêreng ên berxwedanê (ji boyqotên karkeran, heta kampanyayên dîplomatîk) roleke sereke lîstin.

Ji bo Kurdan, ev yek dikare were wateya avakirina saziyên çandî û perwerdeyî yên serbixwe, xurtkirina yekîtîya navbera parçeyên Kurdistanê û bikaranîna platformên navnetewî ji bo bidestxistina piştgiriyê.
 Têkoşîna Rizgarîya Kurd Kurd û Kurdistanê de: Redkirina Asîmîlasyonê û Avakirina Jiyaneke Serbixwe!
 Di çarçoveya têkoşîna rizgarîya Kurd û Kurdistanê de, redkirina sîstema dagirkaran tê wateya parastina ziman, çand û nasnameya Kurdî li dijî polîtîkayên asîmîlasyonê. Mînak, li Tirkiyê, qedexeyên li ser perwerdeya bi Kurdî û bikaranîna zimanê Kurdî di qada giştî de, amûrên sereke yên asîmîlasyonê ne.

Li Îranê, sîstema teokraîk bi rêya saziyên olî hewl dide nasnameya Kurdî qels bike.

Li Başûrê Kurdistanê herêmek federal heye û di dibistan û akademîyên Kurdistanê de xebatên li ser çand, ziman û dîroka miletê Kurd û Kurdistanê de, dikarin ji bona perwerdeya bi ziman û hişmendîya Kurdî bandorên erênî li beşên din bike.

Li Rojavayê Kurdistanê jî egera herêmek azad û federal heye, ku bêt avakirin, wê bandora wê jî li seranserê Kurdistanê rolek erênî hebe.
 Ji bo parastina ziman û çanda Kurdî, gavên pratîkî yên wekî avakirina dibistanên Kurdî, weşana pirtûk û kovarên bi Kurdî, organîzekirina festîvalên çandî û bikaranîna medyaya dîjîtal ji bo belavkirina zimanê Kurdî girîng in. Mînak, li Rojava û başûrê Kurdistanê sîstema perwerdeyî ya bi zimanê Kurdî, her çend di bin şertên zahmet de be jî, nîşan dide ku alternatîfên serbixwe dikarin bên avakirin.

Li aliyê din, li Tirkiyê û bakurê Kurdistanê, têkoşîna ji bo mafên zimanî bi rêya kampanyayên xurt û bibandor divêt bên meşandin. Rêyên hiqûqî û çalakiyên medenî divê berdewam bike.

Yekîtîya Netewî û Stratejiyên Modern:
Yek ji astengiyên herî mezin di têkoşîna Kurdî de, nebûna yekîtîya netewî ya tam di navbera çar parçeyên Kurdistanê de ye. Yekîtîya netewî, wekî di mînakên Viyetnam û Afrîkaya Başûr de hate dîtin, ji bo serkeftina têkoşîna netewî şertekî bingehîn e. Ji bo avakirina yekîtîya netewî di nav Kurdan de, divê saziyên hevpar ên siyasî, çandî û aborî werin damezrandin.

Mînak; organîzekirina kongreyeke netewî ya Kurdî, ku nûnerên ji her çar parçeyan lê amade bin, dikare bibe pêngaveke girîng. Herwiha, xurtkirina têkiliyên di navbera civakên diasporaya Kurd de jî dikare piştgiriyê bide vê yekîtiyê.
Di cîhana îroyîn, ku globalbûn û bandora dewletên bi hêz gelekî zêde ye, redkirina dagirkariyê bi rêya dîplomasiya navnetewî, têkoşîna hiqûqî û berxwedana çandî jî mimkun e. Miletê Kurd dikare platformên wekî Neteweyên Yekbûyî an Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê bikar bînin, ji bo bidestxistina piştgiriya navnetewî. Herwiha, medyaya dîjîtal û torên civakî dikarin bibin amûrên bi hêz ji bo belavkirina têkoşîna Kurdî li cîhanê.

Redkirina Nîrên Koletîyê:

Têkoşîna rizgariya netewî, bi redkirina hebûna dagirkaran dest pê dike. Ev redkirin, ne tenê li dijî hêza leşkerî, lê li dijî hemû sîstemên dagirkar ên ku nasnameya miletî tehdît dikin, tê meşandin. Di çarçoveya têkoşîna rizgarîya Kurd û Kurdistanê de, ev tê wateya parastina ziman, çand û serwerîya Kurdî li dijî polîtîkayên asîmîlasyonê.

Mînakên dîrokî yên wekî Viyetnam û Afrîkaya Başûr nîşan didin ku yekîtîya netewî, stratejiyên cihêreng ên berxwedanê û piştgiriya navnetewî dikarin têkoşîneke serketî biafirînin.
 Ji bo Kurdan, li ser axa Kurdistanê avakirina jiyaneke serbixwe bi çand, ziman û serwerîya xwe, bi redkirina sîstema dagirkaran û bi avakirina alternatîfên serbixwe mimkun e. Ev rê, her çend dijwar be jî, rêya azadî û serxwebûna netewî ye û ne cîhê munaqeşê ye.

Wekî ku min li jor got; “nîrên koletîyê” tenê bi redkirina tam a dagirkaran dikarin bên şikandin.