Skip to content
Korîdora Zengezurê
Korîdora Zengezurê, projeyek veguhestinê ya stratejîk e ku armanc dike Azerbaycanê bi Komara Xweser a Naxçivanê û bi rêya wê jî bi Tirkiyeyê ve girê bide.
Ev korîdor, ku di nav herêma Syunîk a Ermenistanê re derbas dibe, bi rêyên bejahî û trênê re têkiliyên bazirganî û aborî di navbera Azerbaycan, Tirkiye û Asyaya Navîn de xurt dike. Piştî Şerê Qerebaxê yê Duyem, di peymana agirbestê ya 10ê Mijdara 2020an de, di bendê 9an de vekirina vê girêdanê hatiye destnîşankirin. Lê belê, di van demên dawî de, îdiayên ku Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) dê korîdorê ji bo 99 salan kirê bike û bi navên “Pira Trump” an jî “Rêya Trump a Aştî û Refaha Navneteweyî” bê xebitandin derketine holê. Ev îdia bûne sedema nîqaşên herêmî û navneteweyî. Li jêr, ezê agahiyên rast yên di derbarê vê mijarê de; dewletên ku dê qezenc bikin û yên ku dê zirarê bibînin, bi şîveyek zelal li ser rawestim.
Di Tîrmeha 2025an de, Balyozê DYAyê yê li Tirkiyeyê Tom Barrack li New Yorkê di axaftinên xwe de pêşniyar kir ku beşek ji korîdora Zengezurê ya 32-43,5 km dirêjî ji bo 100 salan ji aliyê şîrketek emerîkî ve bê kirêkirin. Hin çavkanî îdia dikin ku ev pêşniyar ji aliyê Tirkiyeyê ve hatiye kirin û DYAyê piştgirî daye. Tê gotin ku proje dê bi navê “Pira Trump” an “Rêya Trump a Aştî û Refaha Navneteweyî” bê binavkirin û dê otoban, rêyên trênê, xetên enerjî û binesaziya fîber optîkê bigire nav xwe.
Hikûmeta Ermenistanê ev îdia bi awayekî fermî red kirîye. Daîreya Enformasyonê ya Ermenistanê ragihandîye ku “dê ti devkîşandina serweriyê an destûra kontrolê ji aliyê aliyekî sêyem ve neyê dayîn.” Ermenistan dibêje ku korîdor divê li gor qanûnên wê bê rêvebirin û wekî alternatîf projeyek bi navê “Xaçerêya Aşitiyê” pêşniyar dike.
Serokomarê Azerbaycanê Îlham Aliyev û Serokomarê Tirkiyeyê Recep Tayyîp Erdogan li dijî wê yekê derketine ku korîdor bikeve bin kontrola biyanîyan. Hin çavkanî îdia dikin ku korîdor dê bi %40 ji Tirkiyeyê, %40 ji Azerbaycanê û %20 ji Ermenistanê re bê parvekirin, lê ev yek bi awayekî fermî nehatiye pejirandin. Aliyev diyar kir ku korîdor divê “bêyî rûyê ermenî bibîne” bixebite û dê bi Tirkiyeyê re hevkarî bê kirin.
Pêşniyara kirêkirina DYAyê wekî çareseriyek dîplomatîk hatiye rojevê, lê ji ber hesasiyetên serweriyê yên Azerbaycanê û daxwazên wekheviyê yên Ermenistanê, pêkanîna wê di bin gumanê de ye. Redkirina îdiayan ji aliyê Ermenistanê ve û dijberiya Azerbaycanê ya li hember kontrola biyanî, îhtîmala pêkanîna vê planê kêm dike. Herwiha, peymanek demdirêj a wekî kirêkirina 99 salan, ji ber hesasiyetên jeopolîtîk ên herêmê wekî ne realîst tê dîtin.
Korîdora Zengezurê, ji aliyê jeopolîtîk û jeo-aborî ve xwedî girîngiyek mezin e:
Korîdora Zengezurê, Azerbaycanê bi Naxçivanê û bi rêya Tirkiyeyê bi Asyaya Navîn ve girê dide û dikare bibe beşek ji “Korîdora Navîn” (rêya trênê ya Bakû-Tîflîs-Qersê). Ev yek dikare Rêya Îpekê ya dîrokî vejîne û lêçûnên bazirganiya Asya-Ewropa kêm bike.
Girêdana bê navber di navbera Tirkiye û Azerbaycanê de, yekbûna aborî û çandî ya cîhana tirk xurt dike.
Ji ber şerê Rûsya-Ukraynayê ku rêyên bazirganiyê yên bakurê têk çûne, Zengezur wekî rêyeke alternatîf derdikeve pêş.
Korîdora Zengezurê, bi piştgiriya xetên enerjî û binesaziya fîber optîkê dikare beşdarî pêşveçûna herêmî bibe.
Eger Korîdora Zengezurê bê xebitandin, aktorên ku dikarin qezenc bikin ev in:
Azerbaycan:
Gihîştina rasterast a Naxçivanê, yekîtiya aborî û siyasî ya Azerbaycanê xurt dike.
Zêdebûna bazirganiyê bi Tirkiye û Asyaya Navîn re, hinardekirina enerjî û bandora herêmî ya Azerbaycanê zêde dike.
Korîdor dikare Azerbaycanê bike navendek lojîstîk a stratejîk.
Tirkiye:
Girêdana rasterast bi Asyaya Navîn û Azerbaycanê re, rola serokatiya herêmî ya Tirkiyeyê xurt dike, lê ev yek di heman demê de dikare di pirsgirêka Kurdistanê de û rola wê ya herêmî de metirsiyekê bîne û çareserkirina pirsgirêka Kurdistanê zehmetir bike.
Wekî beşek ji Korîdora Navîn, Tirkiye dikare bibe navendek lojîstîk a cîhanî, ev jî dikare daxwazên dîktatorî yên Tirkiyeyê xurt bike û bibe sedema xurtkirina dewleteke zordest li herêmê.
Dahatên enerjî û bazirganiyê yên Tirkiyeyê zêde dibin, bandora wê ya jeo-aborî xurt dibe, lê ev yek dikare bandorek neyînî li ser pêvajoya “nûavakirinê ya Rojhilata Navîn” bike û Tirkiye bike dewleteke ku bêtir pirsgirêkan derdixe.
Welatên Asyaya Navîn:
Welatên wekî Tirkmenistan, Kazakistan û Ozbekistan bi rêya Tirkiyeyê hêsantir digihîjin bazarên Ewropayê.
Ev yek têkiliyên bazirganî û aborî yên herêmî xurt dike, lê dikare girêdana van welatan bi dewleteke wekî Tirkiyeyê ku li dijî Kurdan û Kurdistanê zilmê dike zêde bike.
Çîn:
Di çarçoveya projeya “Yek Kember Yek Rê” de, Korîdora Zengezurê gihîştina Çînê bo Ewropayê hêsan dike û lêçûnan kêm dike.
Ewropa:
Rêyeke bazirganiyê ya kurttir û ewletir, îthalata Ewropayê ji Asyayê hêsan dike.
Ermenistan (Bi Potansîyel):
Eger Ermenistan ji korîdorê dahatê parvekirinê û avantajên bazirganiyê werbigire, dikare beşdarî pêşveçûna aborî ya wê bibe. Lê nakokiyên heyî û fikarên serweriyê vê yekê sînordar dikin.
Di rewşa vekirina korîdorê de, hin aktor dikarin bikevin rewşeke dezavantaj:
Îran:
Îran li dijî projeyê derdikeve, ji ber ku Korîdora Zengezurê dikare têkiliya wê ya bejahî bi Ermenistanê re qut bike û hevsengiyên jeopolîtîk biguherîne. Ev yek bandora Îranê ya li herêmê kêm dike.
Girêdana rêyên bakur û bakur-rojavayê Îranê bi Tirkiyeyê ve dikare Îranê bike girêdayî Tirkiyeyê, ev jî ne li gor berjewendiyên Îranê ye.
Digel ku ev proje zerarê dide dewleteke barbar û dagirkar (Îran), di heman demê de destê dewleteke din a barbar û dagirkar (Tirkiye) li ser Kurdistanê xurt dike.
Rûsya:
Rûsya di peymana agirbestê ya 2020an de rola ewlekariya korîdorê girtibû ser xwe, lê ji ber şerê Ukraynayê û kêm bûna bandora wê ya herêmî, ev rol di bin metirsiyê de ye.
Hewldanên Ermenistanê yên dewletîkirina rêyên trênê, bandora Rûsyayê di Korîdora Zengezurê de bêtir kêm dike.
Eger korîdor bikeve bin kontrola rojava, pozîsyona stratejîk a Rûsyayê li Kafkasyaya Başûr qels dibe.
Ermenistan (Bi Potansîyel):
Eger Ermenistan li dijî projeyê raweste ji ber ku ew serweriya wê binpê dike, dibe ku ji fersendên aborî û bazirganî bêpar bimîne.
Di siyaseta navxweyî de, hikûmeta Nikol Paşînyan ji ber vê mijarê di bin fişara muxalefetê de ye, ev jî dikare bibe sedema bêîstiqrarî ya siyasî.
Rola serdest a DYAyê di korîdorê de, dibe ku têkiliyên stratejîk ên Ermenistanê bi Yekîtiya Ewropayê û Fransayê re qels bike.
Pêşniyara kirêkirinê ya DYAyê, ji ber hesasiyetên serweriyê yên Azerbaycanê û daxwazên wekheviyê yên Ermenistanê, wekî ne pêkan tê dîtin. Herwiha, navlêkirinên wekî “Pira Trump” dikarin projeyê wekî vitrînek siyasî nîşan bide.
Herdu welat li dijî kontrola biyanî ya korîdorê ne û berjewendiyên cîhana tirk diparêzin. Ev daxwaz dibe ku di pêşerojê de bibe sedema “avabûna cepheyeke tirkî” li herêmê, ev jî metirsiyek e ku tê paşguhkirin.
Guhertinên sînor ên ku Îran wekî “xeta sor” dibîne û kêm bûna bandora Rûsyayê, pêkanîna projeyê zehmet dike.
Eger hikûmeta Paşînyan destûrê bide aktorên derve ku
korîdorê birêve bibin, dibe ku di siyaseta navxweyî de rastî rexneyên giran bê.
Korîdora Zengezurê, ji bo bazirganiya herêmî û cîhanî fersendek stratejîk pêşkêş dike, lê di heman demê de di navenda tengezarên jeopolîtîk de ye. Îdiaya kirêkirina 99 salan a DYAyê ji aliyê Ermenistanê ve hatiye redkirin û ji aliyê Azerbaycan û Tirkiyeyê ve hatiye redkirin, ji ber vê yekê niha planek ne pêkan e.
Eger korîdor bê vekirin, Azerbaycan, Tirkiye, welatên Asyaya Navîn û Çîn dikarin qezencên aborî û stratejîk bi dest bixin, lê bandora Îran û Rûsyayê ya herêmî kêm dibe.
Ermenistan, eger bi projeyê re yekgirtî bibe, dikare qezenc bike, lê ji ber fikarên serweriyê, metirsiya windakirina vê fersendê heye.
