Mekanîzmayên Parastina Berjewendiyên Kurdan li Hember Desthilatdariya Îraqê!
Lihevkirina dawî ya di navbera Hikûmeta Herêma Kurdistanê û Hikûmeta Navendî ya Îraqê de, ku di 23ê Îlona 2025an de hatî îmzekirin, gavek girîng e di têkiliyên navbera her du aliyan de. Lê belê, ev lihevkirin, bi taybetî di warê radestkirina çavkaniyên navxweyî û dahatên Herêma Kurdistanê de, metirsiyên mezin li ser serwerî û berjewendiyên miletê Kurd diafirîne.
Ji bo parastina maf û berjewendiyên Kurdan li hember desthilatdariya Îraqê, ku dîrokek dirêj a nîjadperestî û paşguhkirina mafên neteweyî yên Kurdan heye, divê stratejiyên zelal û bi hêz werin şopandin.
Di vê nivîsê de, ez ê li ser çawaniya parastina berjewendiyên miletê Kurd, bi taybetî di çarçoveya vê lihevkirina nû de, rawestim.
Parastina Serweriya Aborî
Lihevkirina nû, ku Herêma Kurdistanê mecbûr dike rojane 230 hezar bermîl neft radestî SOMO (Şirketa Bazarkirina Nefta Îraqê) bike û hemû dahatên navxweyî, wekî gumrik, balafirgeh û trafîkê, %100 radestî Hikûmeta Îraqê bike, bi awayekî eşkere serweriya aborî ya Herêma Kurdistanê têk dide. Ez ve mekanîzmayê wekî gavek ber bi qelskirina desthilatdariya federal a Kurdistanê dibînim, ji bona parastina berjewendiyên Kurdan:
Sîstema Şopandina Dahatan:
Divê Herêma Kurdistanê mekanîzmayek serbixwe ya şopandina dahatên neftê û dahatên din ava bike. Ev mekanîzma dê piştrast bike ku pereyên ji firotina neftê bi awayekî adil li gor destûrê têne dabeşkirin, an na! Ji ber ku hikumeta İraqê mafê kontrolkirina dahatên nefta Kurdistanê ji xwe re dibîne, lê wî mafî nade herêma Kurdistanê ku dahatên İraqê kontrol bike. Bêyî kontrola serbixwe, metirsî heye ku Îraq budçeya Kurdistanê dîsa qut bike an kêm bike.
Dabeşkirina Adil a Budçeyê:
Divê di lihevkirinê de bendek zelal hebe ku Îraq mecbûr bike para budçeya Herêma Kurdistanê (ku li gor destûrê %17 e) di wextê xwe de bişîne. Di dîrokê de, Îraqê gelek caran budçe wekî çekekê li dijî Kurdistanê bikar aniye û divê ev yek careke din dubare nebe.
Piştevaniya Navneteweyî:
Herêma Kurdistanê dikare bi kompaniyên navneteweyî yên neftê û welatên hevpeyman re têkiliyên xwe xurt bike, da ku zextê li Îraqê bike ji bo pabendbûna bi lihevkirinan. Ev kompaniyan, ku 16 dolar ji her bermîlekê werdigirin, dikarin bibin alîkar ku Îraq di çarçoveya lihevkirinê de bimîne.
Pêşmerge û Hêza Leşkerî
Şerê li dijî DAÎŞê nîşan da ku Hêzên Pêşmerge bingeha parastina Herêma Kurdistanê û herêmên nakokbar in. Lê belê, Îraqê di dema şer de çek û budçeya Pêşmergan qut kir, ku ev yek wekî hewldanek ji bo qelskirina hêza leşkerî ya Kurdan hate dîtin. Ji bo parastina berjewendiyên Kurdan:
Budçeyek Taybet ji bo Pêşmergan:
Divê di lihevkirina bi Îraqê re bendek zelal hebe ku budçeya Pêşmergan wekî hêzeke fermî ya destûrî were misogerkirin. Ev yek dê rê li ber qutkirina mûçeyên Pêşmergan bigire.
Xurtkirina Hêza Leşkerî:
Herêma Kurdistanê divê bi piştgiriya welatên hevpeyman (wekî Dewletên Yekbûyî û welatên Ewropî) çekên nûjen bi dest bixe û perwerdeya leşkerî ya Pêşmergan xurt bike. Ev yek dê hêza Kurdistanê li hember her metirsiyek navxweyî an derve zêde bike.
Parastina Herêmên Nakokbar:
Herêmên li gor maddeya 140ê, wekî Şingal, Deşta Neynewa û Kerkûk, divê di bin kontrola hevpar a Pêşmerge û hêzên Îraqê de bin, lê divê rola Pêşmergan di rêveberî û ewlehiyê de were misogerkirin, da ku Îraq careke din van herêman dagir neke û demografîya van herêman neguhere.
Bikaranîna Dîplomasiya Navneteweyî
Dîrok nîşan dide ku Îraqê gelek caran sozên xwe yên li hember Kurdan binpê kiriye, wekî neçêkirina referandûma maddeya 140ê.
Ji bo parastina berjewendiyên Kurdan:
Têkiliyên Navneteweyî: Herêma Kurdistanê divê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi welatên cîhanê re xurt bike, bi taybetî bi welatên ku piştgiriya şerê li dijî DAÎŞê kirine. Ev têkilî dikarin bibin alîkar ku Îraq di bin zexta navneteweyî de bimîne.
Dadgahên Navneteweyî:
Li hember binpêkirinên Îraqê, wekî qutkirina budçeyê, maaşên pêşmergan û karmendên Kurdistanê, an paşguhkirina maddeya 140ê, Herêma Kurdistanê dikare serî li dadgahên navneteweyî bide. Mînak, lihevkirina neftê ya ku Îraqê li dadgaha navneteweyî sekinand, nîşan dide ku dîplomasiya qanûnî dikare bandorek mezin bike.
Rola Neteweyên Yekbûyî:
Herêma Kurdistanê dikare daxwaz bike ku Neteweyên Yekbûyî wekî çavdêr di navbera Îraq û Kurdistanê de rolek bilîze, da ku lihevkirinên destûrî werin cîbicîkirin.
Xurtkirina Yekîtiya Navxweyî
Yek ji qelsiyên Herêma Kurdistanê di têkiliyên wê bi Îraqê re nebûna yekîtiya navxweyî ye. Ji bo parastina berjewendiyên Kurdan:
Yekîtî di navbera Partiyên Siyasî de:
Partiyên siyasî yên Kurdistanê divê li ser berjewendiyên neteweyî li hev bikin û bi yek dengî li hember Îraqê rawestin. Nebûna yekîtiyê dihêle ku Îraq Kurdistanê qels bike.
Hişmendiya Civakî:
miletê Kurd divê li ser mafên xwe yên destûrî û xetereyên lihevkirinên ku serweriya aborî û siyasî têk dibin, were hişyarkirin. Çapemenî û saziyên civakî dikarin di vî warî de rolek mezin bilîzin.
Stratejiya Demdirêj:
Serxwebûna Aborî
Lihevkirina dawî nîşan dide ku Îraq hewl dide kontrola hemû çavkaniyên Herêma Kurdistanê bigire destê xwe. Ji bo ku ev yek di demeke dirêj de nebe sedema qelskirina Kurdistanê:
Çeşîdkirina Dahatan: Herêma Kurdistanê divê li ser çavkaniyên dahatê yên alternatîf, wekî turîzm, çandinî û pîşesazî, bixebite. Ev yek dê girêdayîbûna bi neftê kêm bike.
Veberhênanên Navneteweyî: Herêma Kurdistanê dikare bi veberhênerên biyanî re têkiliyên xwe xurt bike, da ku aboriya xwe bi hêz bike û ji zextên Îraqê xelas bibe.
Pêşxistina Binesaziyê: Divê dahatên navxweyî ji bo pêşxistina binesaziya Kurdistanê (wekî rê, dibistan û nexweşxane) werin bikaranîn, da ku miletê Kurd di warê jiyanê de xurtir bibe.
Lihevkirina di navbera Herêma Kurdistanê û Îraqê de, her çend wekî gavek ji bo çareserkirina pirsgirêkên mûçeyan ê nefta Kurdistanê tê dîtin, lê metirsiyên mezin li ser serwerî û berjewendiyên Kurdan diafirîne. Ji bo parastina mafên Kurdan, divê Herêma Kurdistanê bi yekîtiya navxweyî, dîplomasiya navneteweyî, xurtkirina hêza leşkerî û serweriya aborî tevbigerin.
Îraqê di dîrokê de gelek caran sozên xwe yên li hember Kurdan binpê kiriye û ev lihevkirin jî dibe ku bibe amûrek ji bo qelskirina Kurdistanê, eger Kurd bi hişyarî tevnegerin.
Ji ber vê yekê, divê miletê Kurd û rêveberiya Herêma Kurdistanê bi stratejiyên zelal û bi hêz li hember desthilatdariya nîjadperest a Îraqê bisekinin, da ku mafên xwe yên destûrî û neteweyî biparêzin.
24.09.2025
