Bandora encamên hilbijartinên 11 ê Mijdarê li ser Iraq û Kurdistanê: derfet û xeterî

Hilbijartinên dewra 6 emîn a Parlamentoya Iraqê di 11 ê Mijdarê de hatin lidarxistin. Komîsyona Bilind a Hilbijartinên Iraqê encamên fermî yên pêşîn di şeva 12 ê Mijdarê de ragihand. Her çend di navbera partîyan de çend kursî dikarin cih biguherin jî, rewşa giştî dê neguhere.

Hilbijartinên dewra 6 emîn a parlamentoyê li Iraqê ji pêvajoya avakirina hikûmetê pir wêdetir e. Hevsengiya hêza siyasî ya ku ji van hilbijartinan derdikeve holê dê di dîroka dawî ya Iraqê de pir girîng e. Ev hilbijartin dê bandorê li ser mijarên girîng bike, wekî gelo Iraq dikare ji wesayeta Îranê derkeve û gelo serwerîya Şîe dikare were şikandin, û ji ber vê yekê, ji hêla hemî aliyên têkildar ên li Rojhilata Navîn ve bi baldarî tê şopandin. Her hêz dê stratejiyek li gorî rewşa derketî bidomîne.

Em dikarin rewşê di bin çend sernavan de wiha ravekin:

Di Eniya Şîeyan de Rewşa heyî û Gurankarîyên Hevsengî yê

Koalîsyona Nûavakirin û Geşepêdanê ya Serok Sûdanî, ku wekî berê nerim tê nasîn, di hilbijartinên 11 ê Mijdarê de bi ser ket. Banga Sedir a bo boykotê bandorek sînordar hebû. Her çend hêzên Şîe bi perçe perçe ketin hilbijartinan jî, hêzên alîgirê Îranê ji bo hilbijartinan baş organîze bûn û hejmara kursiyên xwe ber bi çav zêde kirin.

Yanî, hêzên ku bi Heşdî Şebî re hevbend in hêza xwe xurttir kir.

Rewşa Suneyan:

Di nav hêzên Sunî de, tevgera Taqaddûm a bi serokatiya Mihemed Helbûsî bi 27 kursiyan di rêza yekem de ye, Komîsyona qerarder ya Musanna Samaraî bi 17 kursiyan di rêza duyem de ye, û koalîsyona Azim a bi serokatiya Xemîs Xançer bi 16 kursiyan di rêza sêyem de ye. Helbûsî, ku di serdema berê de ji posta xwe ya serokê Parlamentoyê hatibû dûrxistin û ji siyasetê hatibû qedexekirin, rêjeya dengê xwe zêde kir lê li Neynînova nekarî rêza yekem ji PDK wergire.

Rewşa Kurdan û bandora qanûna hilbijartinê ya Saint Lego…

Ji ber qanûna hilbijartinê ya Saint Lego ya ku di sala 2023 an de hat derxistin, Kurd bi dezavantajek girîng ketin vê hilbijartinê. Li gorî vê sîstemê, li Herêma Kurdistanê namzetek bi 25,000 dengan tê hilbijartin, lê li herêmên Iraq û Ereban, bi 5,000-6,000 dengan tê hilbijartin.

Qanûna hilbijartinê ya 2023 an ji bo sînordarkirina Kurdan, bi taybetî PDK ê, hatibû çêkirin. Êzîdî û Xiristiyanên girêdayî PDK ji deverên ku PDK lê serdest e, ji kotayên xwe hatin standin. Tevî ku nifûsa Tirkmen tune ye, ji Silêmaniyê re kotayek Tirkmenî hat dayîn. ji Hewlêrê re jî kotayek Xiristiyanî hat dayîn.

Li gel vê yekê, PDK gihîşt armanca xwe ya derbasbûna ji 1 mîlyon dengan li Herêma Kurdistanê. Hemû partiyên li Kurdistanê ji PDK ê kêmtir deng wergirtin. PDK di parlementoya Iraqê de jî di rêza sêyemîn de cih girt. Serkeftina herî mezin a PDK ê li Baznê Nîneva bi destxistina rêza yekem bû. Heta niha, xuya ye ku 28 kursî bi dest xistine. YNK, tevî hevpeymaniya xwe ya bi Heşdî Şebî re li Nîneva û Diyalayê, 17 kursî bi dest xist. Newyi Nu, ku serokê wê li Silêmaniyê zîndanî kirî ye, nekarî 8 kursiyên xwe biparêze û 3 kursî di dest da ma, şikestinek mezin xwar. Ji aliyê din ve, partiya Helwest a Heme Elî Salih 5 kursî bi dest xist û dengên Newyi Nu ji xwe re kom kir. Yekgurtû 4 kursî bi dest xist. Bi tevahî, Kurdan kursiyên xwe parastin. Bi hesabkirina kotayan ve em dikarin bibêjin ku Kurdan nêzîkî 60 kursiyan bidest xistin.

Ji ber vê yekê, em dikarin bibêjin ku rewşa Kurdan neguheriye. Lêbelê, ji ber ku kursî û hêza wan parçe parçe ye, ew nikarin bi hev re tevbigerin. (Nirxandinek cuda ya rewşa hilbijartinê ya Kurdan hewce ye.)

Niha dê çi bibe?

Serokkomar dê di nav 15 rojan de Parlamentoyê bicivîne. Lêbelê, ji bo hilbijartina Serokê Parlamentoyê, divê ew piraniya denga ji 329 endamên parlamentoyê 165 an misoger bike. Piştî ku hilbijartinên parlamentoyê bi dawî bûn, divê Serokkomar bi 220 dengan were hilbijartin, û dûv re divê ew berpirsên pêwîst ji bo avakirina hikûmetê erkdar bike. Lêbelê, ev pêvajo di demên berê de li Iraqê qet hêsan nebû, û nayê hêvîkirin ku niha jî wisa be. Tu partiyek dengên pêwîst ji bo avakirina hikûmetê bi tena serê xwe negirtiye.

Yanî, hilbijartina Serokê Parlamentoyê, Serokkomar û Serokwezîr tenê bi rêkeftineke hevbeş di navbera aliyan de dikare were bidestxistin. Niha, li Iraqê, tevahiya pirsgirêk bi wê ve girêdayî ye ku kî bi kê re rêkeftinekê dike.

Encamên hilbijartinê ev tişt nîşanî me dan: Hêzên Şîe, nemaze hevalbendên Îranî, dê di pêvajoya avakirina hikûmeteke nû ya Iraqê de roleke girîng bilîzin. Di nav Şîeyan de kes tune ku li dijî birêvebirina pêvajoyê ji hêla Îranê ve derkeve, û ev ji bo Îranê meseleyeke man û nemanê ye, ji ber ku Iraq li Rojhilata Navîn sengerê Îranê yê dawîn ê mayî ye.

Niha, mesele vir de ye: Gelo Şîa dikarin di nav xwe de, bêyî Kurd û Sunnîyan, lihevkirinekê çêbikin û tevahiya rêveberiyê bi tena serê xwe bigirin destê xwe? Ev senaryoya yekem e ji bo hikûmeteke nû, û bersiv ev e: Belê, ew dikarin. Wekî din, Îran di nav Kurdan de kartek mîna YNK ê heye û têkiliyên wê bi gelek komên Sunnî re hene. Ew dikarin van wekî rêgir bikar bînin da ku xwe wekî hikûmeteke piralî ava kirine nîşan bidin. Lêbelê, ev yek dê di dem dirêj bo Iraqê bibe sedema encamên hîn xeternaktir. Senaryoyek wisa dê bi taybetî zirarmen be û nakokîyên di navbera Kurdan de zêde bike.

Di senaryoya duyemîn de, Şîe nikarin di navbera xwe de lihevkirinekê bikin û dê li ser kursiya serokatiyê parçe bibin. Ev ê destên Kurd û Sunniyan xurt bike, û ew ê li ber cîbecîkirina daxwazên veke. Ev jî îhtîmalek e. Stratejiya Îranê li Iraqê dikare wekî “lihevhatina Şîeyan di çarçoveya hevrêziyê de û misogerkirina ku Serokwezîr li ser bingeha lihevkirinê were hilbijartin, ne li gorî formula hejmara herî zêde ya dengan. Îran û komên alîgirê Îranê Sûdanî naxwazin. Her çend Sûdanî hêza dijberiya Îranê tune be jî, serokatiya wî ya karîzmatîk û nerm hîn jî Îran û Şîeyên alîgirê Îranê aciz dike.

Bê guman, piraniya Şîeyan, ew ê di hilbijartina Serokkomar û Serokê Parlamentoyê de jî rolek çalak bilîzin. Û tu namzetek ku dijberên Îran ê nayê hilbijartin. Ji ber vê yekê, her çend PDK ê di nav Kurdan de herî zêde deng wergirtibe jî, Îran dê YNK ê tercîh bike. Yanî, Îran dê Serokwezîrî rasterast destnîşan bike. Serokkomar û Serokê Parlamentoyê nerasterast diyar bike.

Ji bo niha, encamên hilbijartinê desthilatdariya Îranê li ser Iraqê bi dawî nekiriye. Lêbelê, hêzên rojavayî, nemaze Emerîka û Îsraîl dê çawa vê rewşê binirxînin jî mijarek pirr girîng e.

Bi rastî, Emerîka ji bilî Sûdanî ti bijardeyek din tune ku piştgiriya wî bike. Di nav Şîayan de, ji bilî Sûdanî kesek din tune ku piştgiriya Emerîka qebûl bike. Divê Emerîka bi piştgiriya Kurd û Sunnîyan biryardariya xwe nîşan bide ku bikare pêşî li serwerîya Îranê ve bigire. Di vî warî de, rola ku ji hêla derdorên Îsraîl û Emerîka de yên ku li dijî hêzên Heşdî Şebî ne, diyarker be.

Hilbijartin li Iraqê bi dawî bûn, lê mixabin kaos bi dawî nebû….